اشاره: حکومت وحدت ملی برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۴ در افغانستان ایجاد شد. نزدیک به چهار ماه به پایان حکومت وحدت ملی باقی است؛ اما بحث مشروعیت حکومت و نوعیت ساختار آن همچنان مورد بحث و اختلاف است. خبرگزاری کشور با شماری از چهره‌های سیاسی و حقوقی در پیوند به پیدایش و مشروعیت حکومت به گفت‌وگو پرداخته است. مصاحبۀ سوم با آقای دکتر مجیب الرحمن رحیمی، پژوهشگر در دانشگاه ایسکس بریتانیا است.
حکومت وحدت ملی از چه جایگاهی در قوانین افغانستان برخوردار است؟
با توجه به این‌که حکومت وحدت ملی در هر کشور و جامعه‌ای در حالات اضطرار، غیرطبیعی و استثنایی و برای یک مدت زمان معین شکل می‌گیرد، با روح قوانین و اساسات نظام در این جوامع در تعارض قرار ندارد. قوانین اساسی و سنت‌های جا افتیده در جوامع مردم‌سالار زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری حکومت به اشتراک تمام نیروها و قوای سیاسی مطرح در جامعه را در حالات اضطرار و استثنایی در خود نهفته دارند.
حکومت وحدت ملی در حالت‌های بحرانی چون جنگ با کشور یا کشورهای دیگر، مورد هجوم قرارگرفتن، جنگ داخلی، بحران شدید داخلی و حالات اضطراریی از این سنخ، که موجودیت و شیرازه‌ی نظام و دولت را تهدید می‌کند، با حضور و مشارکت تمام یا اکثریت مطلق نیروهای سیاسی تشکیل می‌گردد. گاهی حزب کامیاب در انتخابات یا حزب برسراقتدار، یا گاهی رییس جمهور یا نخست وزیر از حزب مخالف و رقیب یا احزاب دیگر با در نظرداشت شرایط و وضعیت کشور و انتخاب بهترین گزینه برای عبور از بحران، می‌خواهند با پیوستن به هم حکومت وحدت ملی تشکیل دهند.
با یک نگاه تاریخی می‌توانیم نمونه‌های از تشکیل حکومت وحدت ملی را در شرایط و اوضاع بحرانی در برخی از کشورها دریابیم. شاید تشکیل حکومت وحدت ملی در کرواسی در سال ۱۹۹۱ در جریان جنگ استقلال این کشور، تشکیل حکومت وحدت ملی در یونان در سال‌های ۱۹۲۶ ، ۱۹۸۹ و ۲۰۱۱ ، تشکیل حکومت وحدت ملی در ایتالیا درسال‌های مختلف و متعدد، تشکیل حکومت وحدت ملی در مجارستان در سال‌ها و مراحل مختلف، تشکیل حکومت وحدت ملی در اسرائیل، تشکیل حکومت وحدت ملی در کانادا در جنگ جهانی اول، تشکیل حکومت وحدت ملی در لبنان در مراحل مختلف، تشکیل حکومت وحدت ملی در بلژیک در مراحل مختلف، تشکیل حکومت وحدت ملی در نیپال در سال ۲۰۱۵ ، تشکیل حکومت وحدت ملی در سریلانکا در سال ۲۰۱۵ و تشکیل حکومت وحدت ملی در افغانستان در پی بحران انتخاباتی و تقلب‌های گسترده در سال ۲۰۱۴ از خوب‌ترین نمونه‌های شکل‌گیری حکومت‌های وحدت ملی باشند.
در جریان تشکیل حکومت وحدت ملی، روند عادی و طبیعی عمل سیاسی در جامعه شکل تازه و متفاوتی به خود می‌گیرد و بازی عادی حزب برسراقتدار و حزب یا احزاب مخالف برای مرحله‌ای یا مدت زمانی‌که حکومت وحدت ملی به معالجه قضیه یا بحران ایجاد شده می‌پردازد، تعطیل می‌شود. طبق این قاعده‌ی جدید و اضطراری بازی تمام جریان‌ها تلاش می‌کنند دو مهم را به انجام رسانند: پیش‌برد امور حکومت و حکومت‌داری و رسیدگی به بحران یا حالت اضطرار. بعد از ختم دوره‌ی بحران، دوباره روند سیاسی به حالت طبیعی خود برمی‌گردد.
در روشنایی آنچه گفته‌آمد، از نظر نویسنده این سطور، تشکیل حکومت وحدت ملی در افغانستان در تعارض با قانون اساسی و قوانین نافذه کشور قرارندارد. متن توافقنامه مورخ ۲۹ سنبله ۱۳۹۳ تشکیل حکومت وحدت ملی با تاکید بر راهنمودهای قانون اساسی نوشته شده و ایجاد نهاد ریاست اجراییه، تقسیم قدرت، تشکیل شورای وزیران، تقسیم و تفویض صلاحیت‌ها، مشوره مشترک برای پیش‌برد امور حکومت و بالأخره تعهد مشترک برای اصلاحات برای بیرون رفت از بحران برمبنای قانون اساسی و قوانین نافذه کشور شکل‌گرفته است. تشکیل حکومت وحدت ملی، به نظر نویسنده این سطور، در تعارض با قانون اساسی و قوانین نافذه کشورها قرارندارد و آنچه در افغانستان شکل‌گرفته نیز از این قاعده مستثنی نیست.
پیش زمینه‌های تشکیل حکومت وحدت ملی در افغانستان چیست؟
حکومت وحدت ملی در افغانستان درپی تقلب‌های گسترده در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۴ و احتمال جنگ داخلی درپی یک بن‌بست انتخاباتی تشکیل گردید. طرف‌های نزاع با توجه به فاسد بودن نهادهای مدیریت کننده انتخابات، دخالت و هم‌دستی حکومت در انتخابات و حمایت از جریان تحول و تداوم، نتایج دور دوم انتخابات را نپذیرفتند. در چنین شرایطی با پادرمیانی ایالات متحده و سازمان ملل متحد، برای بیرون رفت از بحران، طرح تشکیل حکومت وحدت ملی با ایجاد نهاد صدارت اجرایی پیش‌نهاد گردید و این طرح از سوی رهبران عمده‌ای دو جریان انتخاباتی اصلاحات و همگرایی و تحول و تداوم پذیرفته شد. به روایتی درپی این بحران حکومت اصلاحات تشکیل شد تا با عملی ساختن اصلاحات، به ویژه در بخش تعدیل نظام ریاستی متمرکز، قانون و نهادهای مدیریت کننده‌ی انتخابات زمینه را برای اصلاح نظام و برگزاری یک انتخابات شفاف و سالم فراهم سازد.
از سوی دیگر، شاید ناکامی نظام و ساختار ریاستی متمرکز و انحصارگرا چنین زمینه‌ای را فراهم ساخت و دراین مرحله تلاش صورت می‌گیرد تا راه‌های بیرون رفت از بحران و جلوگیری از بازتولید آن به بحث و بررسی گرفته شود.
حکومت وحدت ملی چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با حکومت‌های مشارکتی و ائتلافی دارد؟
ائتلاف‌ها معمولا قبل از انتخابات شکل می‌گیرند یا در مرحله‌ای بعد از انتخابات وقتی هیچ حزبی موفق به دریافت اکثریت لازم آرا برای تشکیل حکومت نمی‌گردد و ناگزیر از یک حزب یا چند حزب تقاضای تشکیل حکومت ائتلافی را مطرح می‌سازد. اما حکومت وحدت ملی در حالات اضطرار و بحرانی از مجموع احزاب یا حزب اکثریت و حزب مخالف با بیش‌ترین آرا و حمایت در جامعه تشکیل می‌گردد. حکومت‌های ائتلافی و وحدت ملی را می‌توان به صورت یکسان نمونه‌هایی از یک حکومت مشارکتی با میزان متفاوتی از حضور احزاب و جریان‌ها دانست.
در حکومت‌های ائتلافی برنامه‌ها یا منشورهای احزاب تشکیل دهنده حکومت فرق می‌کنند و این احزاب بعد از توافق روی جزئیات ائتلاف، تقسیم قدرت و پالیسی‌ها تشکیل حکومت می‌دهند. در این نوع حکومت روند سیاسی به صورت طبیعی و با تأمین مشارکت ادامه میابد و حکومت با بحران جدی یا یک وضعیت اضطرار مواجه نیست.
برخلاف حکومت‌های ائتلافی، حکومت وحدت ملی از اکثریت مطلق جریان‌های سیاسی یا دو طرف عمده‌ی سیاست در جامعه و برای حل یک بحران حاد ملی تشکیل می‌گردد و روند عادی سیاست در این ساختار شکل‌تازه‌ای به خود می‌گیرد.
تجربۀ حکومت وحدت ملی در افغانستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تشکیل حکومت وحدت ملی در افغانستان برای بیرون رفت از یک بحران جدی داخلی نخستین تجربه از این نوع در تاریخ سیاسی کشور به شمار می‌رود. این تجربه به رغم کاستی‌ها و دشواری‌ها، زمینه‌ی این را فراهم ساخت تا سیاست‌مداران کشور با احتراز از کاربرد سلاح و خشونت در هنگام بحران، از یک سازوکار سیاسی برای بیرون رفت از یک بحران محتوم استفاده نمایند.
حکومت وحدت ملی را باید در سایه‌ی توافقنامه‌ی سیاسی تشکیل این حکومت به بحث و بررسی گرفت. تحلیل جامع و همه جانبه‌ی موفقیت‌ها و ناکامی‌های حکومت وحدت ملی نیازمند جستار طولانی است و باید جداگانه به آن پرداخته شود. با در نظرداشت احتمالات و جلوگیری از تعمیم حکم، می‌توان مدعی شد که حکومت وحدت ملی در برخی از عرصه‌ها دستاوردها و موفقیت‌هایی دارد و در برخی از عرصه‌ها، به ويژه تطبیق برخی از اصلاحات مطرح در توافقنامه، تا اکنون ناکام است.
ساختار حکومت وحدت ملی افغانستان با کدام حکومت‌ها در جهان نزدیک است؟
حکومت‌های وحدت ملی، همان‌طور که در پاسخ به پرسش اول شما توضیح دادم، از ویژگی‌های مشترکی برخورداراند و تلاش می‌کنند با اتحاد، وفاق ملی و بسیج نیروهای ملی، مشکل اصلی ایجاد شده را حل نمایند تا سیاست به حالت طبیعی خود برگردد.
تشکیل حکومت وحدت ملی در هر کشور و جامعه‌ای بستگی به شرایط و مشکل همان جامعه دارد. برجسته‌سازی ویژگی‌ها، یک‌سانی‌ها و تفاوت‌ها نیز در سایه‌ی شرایط ويژه‌ای این کشورها ممکن است. اما پاسخ دقیق به این پرسش نیازمند تحقیق مقایسه‌ای میان حکومت‌های وحدت ملی در نمونه‌های است که در بالا از آن‌ها یاد کردم و من متاسفانه در این حوزه اطلاعات دقیق ندارم.
منبع:
نقد و نظر